Οι Ντερβίσηδες στη Μήθυμνα

Στο σπίτι του Νικολή Καμίτζου ήταν ο τεκές (μοναστήρι) των ντερβίσηδων.

Αφού ο χαρακτήρας του τουρκικού κράτους ήταν θεοκρατικός, επόμενο ήταν οι κληρικοί να έχουν αξιώματα στη διοίκηση. Ύστερα από τους ανακτορικούς και στρατιωτικούς αξιωματούχους, δεύτερη ερχόταν η τάξη των κληρικών.

Πρώτα ερχόταν ο ταχτικός κλήρος, οι μουφτήδες, οι μολάδες, οι ιμάμηδες κτλ. κι ακολουθούσαν οι ντερβίσηδες.

Έτσι ορισμένοι αρχιμουφτήδες παίξανε πολύ σημαντικό ρόλο στην ιστορία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, όπως λ.χ. επί σουλτάνου Ορχάν 1326, που ο αρχιμουφτής Καρά Χαλήλ έβγαλε το «φετβά», νομιμοποιώντας το σχηματισμό ταχτικού στρατού (καπού Οτζακλαρί). Επίσης, ο περίφημος αρχιμουφτής Τζεμαλί, που στα χρόνια του Σελίμ του Α' το 1512 έσωσε με νόμο τους χριστιανούς από το βίαιο εξισλαμισμό ή τη σφαγή.

Η δεύτερη κατηγορία των κληρικών ήταν οι διάφοροι ντερβίσηδες, παρ' όλο που το επίσημο μουσουλμανικό δόγμα δεν αναγνωρίζει το μοναχισμό, δηλαδή τους ντερβίσηδες. Αυτό δεν εμπόδισε να ιδρυθούν σ' όλες τις ισλαμικές χώρες αμέτρητα μοναχικά τάγματα, που είχαν χιλιάδες οπαδούς σ' όλες τις τάξεις, και οι κυριότερες πόλεις να γεμίσουν τεκέδες-μοναστήρια.

Ιδρυτής του πρώτου τάγματος ήταν ο περίφημος Πέρσης σοφός και μυστικιστής φιλόσοφος του 13ου αιώνα. Τζελαλεντίν Ρουμί, γνωστός με το όνομα «Μεβλάνα», που έζησε στο Ικόνιο την εποχή των Σελτζούκων.

O Τζελαλεντίν ήταν μορφωμένος, ήξερε ελληνικά και συμπαθούσε τους χριστιανούς. Μάλιστα ο βιογράφος του Εφλακί-εφέντης του αποδίδει το εξής ρητό. «O Θεός αγάπησε πολύ τους Έλληνες και τους έδωσε πλούσια τα ελέη του». Τιμούσε ακόμα πολύ τον Πλάτωνα, ίσως γιατί ο Τζελαλεντίν ήταν επηρεασμένος από τις θεωρίες των Νεοπλατωνικών.

Οι Μεβλεβήδες χαρακτηρίζονταν από την καθιερωμένη στολή τους. Φορούσαν μια άσπρη πουκαμίσα, περίπου σαν το ράσο των δικών μας καλογήρων, έναν καφετή αμπά, καθώς και ένα ψηλό κετσεδένιο καβούκι (καπέλο).

Οι οπαδοί του τάγματος ονομάστηκαν Μεβλεβήδες. Υποστήριξαν το μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα του σουλτάνου Μαχμούτ.

Εκείνο που κάνει ιδιαίτερη εντύπωση, όταν μελετάει κανείς την περίοδο αυτή της τουρκικής ιστορίας, είναι η μεγάλη αφομοιωτική δύναμη του τουρκισμού, που κατόρθωσε, χρησιμοποιώντας για όργανα τη μουσουλμανική θρησκεία και την τουρκική γλώσσα, ν' απορροφήσει τόσα διαφορετικά φυλετικά στοιχεία, δείχνοντας δύναμη, ανάλογη μ' εκείνη που έδειξε ο ελληνισμός στην Αλεξαντρινή εποχή. Ακόμα στην παλιά Τουρκία, όπως και σ' όλες τις μουσουλμανικές χώρες της Ασίας και της Αφρικής, εξόν από τον καθαυτό κλήρο, τους ουλεμάδες, τους καντήδες και τους ιμάμηδες, που ήταν οι επίσημοι αντιπρόσωποι της ισλαμικής θρησκείας, υπήρχαν κι ένα πλήθος σεΐχηδες, ντερβίσηδες, φακίρηδες και ποικιλώνυμοι πίρηδες, που στις μουσουλμανικές κοινωνίες είχαν την ίδια σχεδόν θέση με τους καλόγηρους στις χριστιανικές χώρες της Ανατολής και της Δύσης.

Πάρα πολλές από τις αιρέσεις αυτές ξεπήδησαν από την Περσία και την κεντρική Ασία, από χώρες, στις οποίες από πολύ νωρίς φανερώθηκαν τάσεις αντίθετες προς τον ορθόδοξο μουσουλμανισμό.

Στο Χορασάν της Περσίας ξεφύτρωσαν οι πιο ξακουσμένοι ντερβίσηδες. O πρώτος απ' αυτούς έζησε το δέκατο τρίτο αιώνα, τον καιρό του Σελτζούκου σουλτάνου Αλαντίν, και ίδρυσε στο Ικόνιο το περίφημο τάγμα των Μεβλεβήδων.

O Τζελαλεντίν ήταν φιλόσοφος και ασκητής, που έγραψε ένα μακρύ αλληγορικό ποίημα, «το Μεσνεβί», που έγινε κλασικό κι ήταν από τα πιο διαβασμένα έργα στους μορφωμένους κύκλους της Τουρκίας και σ' όλες τις μουσουλμανικές χώρες της κεντρικής Ασίας. Οι Μεβλεβήδες ήταν άνθρωποι παθιασμένοι με τη μουσουλμανική τους πίστη. Βοηθούσαν μ' όλη τη δύναμη της ψυχής τους το στρατό στις μάχες και τον ενθάρρυναν για του προφήτη την τιμή.

Περιποιούνταν τους τραυματίες, δικούς τους και αντιπάλους. Ήταν πρόσχαροι στους κατοίκους των χωριών που κατακτούσαν κι ακολουθούσαν κατά γράμμα τις γραφές του Κορανείου, όπως τα δίδασκε ο προφήτης κι όχι τα παραποιημένα από την επίσημη μουσουλμανική θρησκεία. Το τάγμα των Μεβλεβήδων ακολουθούσε πάντα τους σουλτάνους, που μεταρρύθμιζαν το κράτος σε πιο δίκαιο και εκσυγχρονιστικό.

Με την κατάληψη της Λέσβου από τους Τούρκους το 1462, μαζί με τον τουρκικό στρατό, πολλοί ντερβίσηδες Μεβλεβήδες ήρθαν στο νησί. Στη Μήθυμνα ίδρυσαν τον Τεκέ τους, που ήταν το σπίτι του Νικολή Καμίτζου, μαζί με το συνεχόμενο σπίτι του Νίκου Βυζηρέλη. O τεκές αυτός της Μήθυμνας ήταν πολυάνθρωπος, κι είχε όλη τη στελέχωση, ως ο κεντρικός όλης της επαρχίας. Είχε επίσης και αρχιντερβίση, δηλαδή μουφτή. Αγαπούσαν τους ανθρώπους αυτού του τόπου και ήταν δίπλα τους στις δύσκολες ώρες. Στον τεκέ των Μεβλεβήδων στη Μήθυμνα γινόταν κάθε Παρασκευή μυσταγωγία, το λεγόμενο «σεμαέτ», δηλαδή ένας περίεργος θρησκευτικός χορός, που έκανε τους Ευρωπαίους περιηγητές να δώσουν τ' όνομα Ντερβίσηδες, που στριφογυρίζουν χορεύοντας προσευχόμενοι.

Πολλοί Τούρκοι από τις ανώτερες τάξεις ήταν μυημένοι στο τάγμα των Μεβλεβήδων και είχαν μεγάλη επιρροή στο κράτος, ακόμα και μετά τη μεταρρύθμιση του 1826, που σάρωσε τους γενίτσαρους και το παλιό καθεστώς της Τουρκίας.

Οι Μεβλεβήδες προστάτεψαν τους χριστιανούς. Είχαν φιλελεύθερες ιδέες και στο 1826 παραστάθηκαν στο σουλτάνο Μαχμούτ να χτυπήσει τις αντιδραστικές ιδέες των ουλεμάδων, ο οποίος αποτελούσε το επίσημο ιερατείο του μουσουλμανισμού, που ιδιαίτερα μισούσε τους χριστιανούς).

Με τους κληρικούς του επίσημου μουσουλμανισμού, δηλαδή με τους χοτζάδες, όπως είναι ιστορικά αναγνωρισμένο, οι Λέσβιοι ήταν πάντα χωρισμένοι, όπως το λάδι με το ξίδι. Ενώ αντίθετα με τους ντερβίσηδες Μεβλεβήδες ήταν πολύ αγαπημένοι. Είχαν μεταξύ τους συμπάθεια, έκαναν παρέα, πήγαιναν και παρακολουθούσαν την Παρασκευή τη γιορτή τους και χαίρονταν με το θρησκευτικό χορό τους. Επίσης τους καλούσαν στα σπίτια τους και τους φίλευαν με ό,τι τους βρισκόταν. Κοντολογίς είχαν αμοιβαία συμπάθεια κι εμπιστοσύνη. Οι Μεβλεβήδες τους παραστέκονταν σ' όποια διαφορά και αν είχαν με τη διοίκηση και με τον πασά.

Αναφέρω ένα περιστατικό.

Στη Μήθυμνα είχε παρουσιαστεί ένας ξένος μουσουλμάνος με το όνομα Αμπάτ-Κολόνα. Ήταν από τα παράλια της Αφρικής και πολύ ζωηρά είχε περάσει τα πενήντα του χρόνια. Σίγουρα είχε ανοιχτούς λογαριασμούς στην πατρίδα του και τρόμαζε στην ιδέα να γυρίσει πίσω στον τόπο του.

Έμεινε στη Μήθυμνα και παντρεύτηκε μια ορφανή τουρκοπούλα, την Καντρί. Έκαναν ένα πανέμορφο αγόρι, το Χασάν.

O Αμπάτ ήταν δουλευτής, αγαπούσε το ρακί και τιμούσε τους ανθρώπους που είχαν ανθρωπιά και παλικαροσύνη. Δούλευε στον Περικλή Καρά, στο κοπάδι του, κι ήταν φίλοι.

O Αμπάτ έπασχε από βουβωνοκήλη και ποτέ δεν το έλεγε σε κανέναν. Ένα πρωί τον βρήκαν πεθαμένο μπροστά στο εξώσπιτο της μάντρας. Πολύ τον έκλαψαν, περισσότερο απ' όλους μαζί ο Περικλής με την Καντρί, τη γυναίκα του. Οι φανατισμένοι όμως Τούρκοι στην υποδιοίκηση, ο πασάς ο καδής και οι αγάδες, έστειλαν ζαπτιέδες και συνέλαβαν τον Περικλή Καρά, με την κατηγορία ότι αυτός σκότωσε τον Αμπάτ-Κολόνα. Κατατρόμαξαν οι χριστιανοί με την αδικία που γινόταν στον Περικλή Καρά. Οι Τούρκοι στη Μήθυμνα δεν έβλεπαν με καλό μάτι τον τρόπο της δουλειάς του Περικλή, που αδιαφορούσε για τους αγάδες και κέρδιζε πολλά από τη δουλειά του. Όταν το έμαθαν οι ντερβίσηδες της Μήθυμνας, όλοι μαζί δώδεκα και ο αρχιντερβίσης, πήγαν στον πασά και στον καδή κι ορκίστηκαν στο Κοράνι ότι ο Περικλής Καράς ήταν αθώος. Δήλωσε ο αρχιντερβίσης, που ήταν και πουρής (Αγιος), ότι ο Αμπάτ-Κολόνας του είχε εξομολογηθεί ότι έπασχε από κήλη και ότι υπέφερε πολύ.

Φέρε, πολυχρονεμένε μας πασά, γιατρό να εξετάσει τον πεθαμένο, να μας πει από τι πέθανε. Αν δεν το κάνεις αυτό, πανεύσπαχνε πασά μου, το κρίμα στο κεφάλι σου και στο κεφάλι των παιδιών σου.

Μορφωμένος, σοβαρός και δίκαιος άνθρωπος ο πασάς, σκέφτηκε όλα αυτά που του είπε ο ντερβίσης κι έβγαλε κρίση.

Φώναξε τον Τούρκο γιατρό Τουράν-Τσελεμπή και του έδωσε εντολή να εξετάσει τον πεθαμένο και να του δώσει γραφτή αναφορά.

Οι χριστιανοί της Μήθυμνας έκλαιγαν για το κακό που βρήκε τον Περικλή, έκλαιγαν όμως και για το θάνατο του Αμπάτ. O γιατρός Τουράν-Τσελεμπή εξέτασε με προσοχή τον πεθαμένο, φώναξε και τον Ιμπραχήμ μπέη, Τούρκο γιατρό από την Πέτρα, και υπόγραψαν και οι δύο το πιστοποιητικό θανάτου.

O Αμπάτ-Κολόνα πέθανε από διέγερση της κήλης του. Υπέβαλαν την ιατρική τους διάγνωση στον πασά και στον καδή. Σύμφωνα με το αυτοκρατορικό διάταγμα «Χάττ-ι-Σερίφ», καθώς και με τον ιερό νόμο Σεριάτ, εξέδωσαν «φετβά», δηλαδή απόφαση, και ο Περικλής Καράς αθωώθηκε. Αυτό είναι ένα παράδειγμα για τους δικαιοκρίτες ντερβίσηδες. Αυτοί ήταν οι ντερβίσηδες Μεβλεβήδες της Μήθυμνας.

πηγή: Η Μήθυμνα στα κύματα των αιώνων (Γιώργος Τσαλίκης)